Vicdanın, kardeş katline karşı tarihi çığlığı...
20. yüzyılın en büyük savaş karşıtı şiiri, ilk kez Türkçede.

Hırvat edebiyatının en parlak hümanistlerinden ve "Dağların Adamı"(Goran) olarak bilinen Ivan GoranKovačić, 20. yüzyılın en karanlıkanında, ahlaki bir seçim yapmak zorunda kaldı. 1941'de HırvatUstaşarejimi, Sırp, Yahudi ve Romanlara yönelik korkunç katliamlarabaşladığında, o bir Hırvat olarak,kurbanların sesi olmayı seçti. Ünlüşair Vladimir Nazor ile birlikte Zagreb'i terk ederek Partizanlarınsaflarına katıldı. "Çukur" (Jama), işte bu ateşin ortasında, Ustaşa'nınkatlettiği ve "jama" denilen karstikçukurlara attığı Sırp köylülerinhayatta kalanlarının gerçek tanıklıklarından doğdu. Kovačić, bu şiiritamamladıktan sadece birkaç ay sonra, 1943'te, Sırp milliyetçisiÇetnikler tarafından yakalandı ve şiirindeanlattığı vahşetin aynısıyla,otuz yaşında katledildi. Gerçek acılarla dolu şiirini, gerçek hayatıylada birebir yaşayarak mühürledi...

"Çukur", bir şiir değil, cehennemden bir rapordur. Picasso'nun "Guernica"sının edebiyattaki sarsılmaz karşılığı sayılan bu epik metin, metaforlara sığınmaz; dehşetin soğuk ve gerçek anatomisini çıkarır. Gözleri oyularak kör edilen bir kurbanın ağzından ("Kan, benim ışığım ve benim karanlığım"), o dipsiz çukura atılanların son anlarını, sönmemiş kireçle yakılışlarını ve o mutlak karanlıkta bile gerçeği sayan bilincin sarsılmaz direnişini anlatır. Kovačić'in, kendi ulusunun işlediği suçlara karşı evrensel bir vicdan çığlığı olarak kaleme aldığı bu şaheser, anti-faşist edebiyatın, ama dahası, insanlık onurunun zirvesidir.