Hikmeti yitiren hayat bayatlar solar. Hakikati yitiren ha­yatsa insanı yalnızca ağlarına bağlar soldurur.
İlim hakikatin söz hâlidir. İrfan hakikatin göz (kalp gözü) hâlidir. Hikmetse hakikatin öz hâli.
İlim çağrıdır: İlâhî çağrı. İrfan çağdır: Nebevî çağ. Hikmetse çağlayandır: İlâhî çağrıyla buluşan nebevî çağla olu­şan insanın hakikati çağlayana dönüştürme çabası.
İlim sözü zenginleştirir. İrfan gözü derinleştirir. Hikmetse özü gürleştirir.
İlim ribattır: Hakikate bağlanma. İrfan irtibattır: Haki­katin bağlarını birbirine bağlama. Hikmetse râbıtadır: Bağ kurma çağ kurma çağrıyı gürül gürül akan insanı yıkayıp arındıran bir çağlayana kavuşturma.
İlim bakıştır. İrfan akıştır. Hikmetse varış.
Hâsıl-ı kelâm ilim hakikatin toprağa düşürülen tohumu­dur. İrfan hakikat ağacının tomurcuklanmasıdır. Hikmetse filizlenen yeşeren tomurcuklanan hakikat ağacının meyveye durması.