Osmanlı Devleti'nin dağılmasını önleme çabalarının yoğunlaştığı döneme özgü ortaya çıkan fikirlerin temelinde Türk Türkçü ve milliyetçi unsurların varlığı hemen göze çarpar. Özellikle de Balkanlar ile Rusya merkezli müslümanların ağırlığı kendini hissettirir. Her ne kadar Osmanlıcılık ve İslamcılık gibi siyasi düşünceler devreye girmiş ve devleti kurtarma girişimleri artmışsa da Türklük ve Türkçülük fikri baskın bir şekilde temellenmiştir.
Osmanlı'da 19. yüzyıl ortalarında ve özellikle 20. yüzyıl başlarında yükselen milliyetçi akımlar bilhassa gençler arasında karşılık bulunca sosyal siyasi ve bilimsel amaçlı dernekler hızla çoğalmaya başladı. Türk Derneği Türk Yurdu Cemiyeti Türk Gücü ve Türk Ocakları gibi kuruluşlar tarih sahnesindeki yerini aldılar.