Osmanlı esnafının sosyal, kültürel, iktisadi, toplumsal ve iskânına yönelik tespitler, gerek Osmanlı Devleti'nin gerekse de Türkiye Cumhuriyeti'nin siyasi, iktisadi ve sosyal politikalarının nasıl ortaya çıktığını anlamamızı kolaylaştıracaktır.
Bu tespitlere ulaşabilmek için Osmanlı Devleti'nin varoluşundan, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşuna kadar giden süreç içerisinde esnaf olgusunu ve esnaflığı derinlemesine incelemeyi gerektirir.
Osmanlı Devleti'nin kuruluşunda büyük rol oynayan Ahilik ve Fütüvvet üzerinde durulması gereken ilk konulardır. Fütüvvet ilkeleri ışığında oluşan Ahilik kültürünün, Anadolu coğrafyasında örf, adet ve geleneklerin oluşturulmasında, burada yaşayan halkın birlik ve beraberlik içinde olmasında, rolü büyük olmuştur. Ayrıca Osmanlı Devleti'nin Anadolu sınırlarını aşarak büyük bir imparatorluk kurmasında ahilerin ve esnaf teşkilatlarının payı büyüktür.
Değişen dünya şartları, sanayi devrimleri ve ticaret anlaşmaları ile denizci, tüccar ve ulusçu bir kimlik kazanan Batılı devletler, Osmanlı esnafını üretim yapamaz hale getirmiştir.
Üretimde makine kullanan Batılı devletlerce büyük bir pazar olarak görülen Osmanlı köy, kasaba ve şehirleri ithal mallarla dolmuştur.
Bu durum rekabeti ortaya çıkarsa da el emeği ile zaman ve maliyeti azaltan makineli üretim sistemine sahip olmayan yerli esnafın ürettiği mallar, ithal mallara oranlar daha yüksek fiyatla satılmasına neden olmuştur. Tüketici ihtiyaç duyduğu ürünü daha ucuza alma yolunu seçtiği için, yerli esnaf el emeği ürününü satamamış ve belirli bir zaman sonra da dükkânını kapatmak zorunda kalmıştır. Bu durum bazı kötü niyetli esnafın hileli yollara başvurarak üretim gerçekleştirmesine de neden olmuştur.
XX. başına kadar devam eden bu süreç, II. Meşrutiyetin ilanı ile oluşan olumlu hava içerisinde, esnafa yönelik yapılan teşvik politikaları bir nebze olsun azaltılmaya çalışılmıştır.