İstanbul Tarihi: XVII. Asırda İstanbul, dönemin seçkin edebiyatçı ve tarihçisi Eremya Çelebi'nin en önemli eseridir. Yazar, eserini, zamanın meşhur Ermeni âlimlerinden Bitlis'teki Başrahip Vardepet Vardan'ın isteği üzerine kaleme almıştır. XVII. yüzyıl İstanbul'una genel bir bakışı ihtiva eden bu manzum eser, şehrin başlıca mevkileri hakkında bilgi vermekte, buralara dair bazı olayları kısaca nakletmektedir.
"Eremya Çelebi Kömürciyan, yaşadığı döneme; din, devlet, gündelik hayat gibi konularda ışık tutacak pek çok eser bırakır. Özellikle 17. yüzyıl İstanbul'unu gündelik hayatın içinden gözlemlediği ve tasvir ettiği eseri İstanbul Tarihi: XVII. Asırda İstanbul, okuyucuyu sahil boyunca kentin içinde âdeta dolaştırır ve saraydan halka kadar pek çok yaşantıya dair bilgiyle donatır. Dönemin gündelik hayatını akıcı bir dille ve neredeyse doğrudan aktaran Eremya Çelebi, çoğu zaman çevresinden eleştiriler de alır. Yazdıklarının bir anlamı olmadığını dile getirenlere rağmen aktardıkları; özellikle İstanbul'un saray ve dışındaki gündelik hayatını, sosyoekonomik ve sosyokültürel yapıyı, kentsel dokuyu, mimari yapılanmayı anlamaya ilişkin önemli bir yol göstericidir. İstanbul'a (Bizantya'ya) onun gözüyle bakıldığında; tüm gündelikliğine rağmen kentin dünü ve bugünü arasında bir köprü kurulur. Çelebi; yaşantıyı, topoğrafyayı, kısaca kenti tasvir ederken bir bakıma döneme ilişkin mekânsal ve toplumsal belleklerde birikenleri kentin kendinden sonraki kullanıcılarına aktarmıştır.
Bu hâliyle yaşadığı an'ları gözlemlemiş, biriktirmiş ve kaydetmiştir. Kente ve yaşantıya ilişkin bir günlük tutar gibi gördüklerini hafızasına ve notlarına kazımıştır. Öyle ki bazı noktalarda İstanbul'da hanedan yaşantısına ilişkin yazdıkları; saraya gelen yiyeceklerden, kıymetli eşyalardan Yedikule'de zindana atılanlara kadar titizlikle gözlemlenmiş detaylarla doludur. Bu bağlamda, belki de kendi hayatının dışına çıkarak çevresini gözlemlemeyi başarmış, gördüğünü yazıyla kayda almış bir anı biriktiricisidir."
‒Mert Uslu Mimarlık, "İstanbul'un Mezarları Yarışması Eremya Çelebi Satın Alma Ödülü" mimari açıklama metninden.