Mülhak Vakıflar

Bu araştırmanın temel hedefi, Osmanlı döneminde kurulmuş ve halen varlığını sürdüren vakıf türlerinden biri olan "mülhak vakıflar" özelinde eski vakıflar hukukuna ilişkin güncellenmiş bir bakış açısı sunmak ve bu hususta günümüz Türk medeni hukuku literatüründeki boşluğu doldurmaktır. Zira Türk medeni hukukunda yeni vakıflar alanında yazılmış birçok monografik eser bulunmasına rağmen, genel olarak eski vakıflara ilişkin hukuk tarihi merkezli çalışmalar dışında, özel olarak mülhak vakıflar hakkında yazılmış ve pozitif hukuk merkezli monografik bir eser mevcut değildir. Eski vakıflar öğretide genellikle hukuk tarihine ilişkin eserlerde, salt ait oldukları döneme, yani İslam-Osmanlı hukukuna hasredilerek incelenmektedir. Ancak, bu hususta asırlarca üzerinde çalışılmış ve bu çalışmalar neticesinde tekâmül seviyesine ulaşmış eski vakıflar hukukundan istifade mümkün ve hatta gerekli olmakla birlikte, tek başına yeterli değildir20. Nitekim, öğretide Köprülü'nün de isabetle belirttiği üzere, Doğu'da asırlardan beri yapılmış araştırmalara ve Batı'da bir asırdan beri ortaya çıkan birçok yayına rağmen, günümüzde henüz vakıf müessesesinin hukukî cephesi bile lâyıkıyla aydınlatılmış olmaktan çok uzaktır.

Bu çalışmada mülhak vakıflar; 743 sayılı Türk Kanunu Medenisi'nin kabulünden sonraki pozitif hukuk düzenlemeleri, yürürlükteki 5737 sayılı Vakıflar Kanunu, bu Kanun'da düzenlenmeyen hususlarda 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu'nun genel nitelikli hükümleri ve imkân ölçüsünde İslam-Osmanlı hukukundaki tezahürleriyle birlikte mukayeseli olarak ele alınmıştır. Nitekim eski vakıflar hukuku, eski arazi ve evkaf (vakıflar) hukukunun, geçiş (intikal) hukukunun ve medeni hukukun temel ilkelerinin kesişim noktalarında bulunan özel bir alanı teşkil etmektedir22. Ancak araştırma alanımızın pozitif hukuk merkezli olması itibariyle, eski vakıflar hukukuna ilişkin tarihi uygulamalara sadece günümüz hukukuna katkı sağlayacak ölçüde yer verilmekle yetinilmiş, mülhak vakıfların temelini teşkil eden ve İslam hukukunda tartışmalı bir alan oluşturan zürri vakıflara ilişkin teorik tartışmalara değinilmekle birlikte ayrıntılı olarak yer verilmemiştir. Ayrıca, eski Türk kavimlerinde ve Avrupa milletlerinde var olan vakıf ve benzeri müesseselerin izahı da araştırma konumuzun dışında bırakılmıştır.