Celal Nuri (İleri)'nin çığır açan eseri "Osmanlı Medeniyetinin Gerilemesi" (orijinal adıyla "Tarih-i Tedenniyat-ı Osmaniye"), imparatorluğun çöküşünün acımasız ve çok boyutlu bir analizini sunuyor. Yazar, bu gerilemeyi tek bir nedene bağlamak yerine, askerlikten hukuka, dinden ekonomiye kadar geniş bir yelpazedeki iç ve dış faktörlerle inceliyor. Kitap, yalnızca Osmanlı'nın değil, Arap, Acem ve Bizans gerilemelerinin Türklere etkilerini de mukayeseli bir şekilde ele alarak konuya evrensel bir boyut katıyor. İstibdat, Kanunların Kısırlığı ve Unsurlar Meselesi gibi siyasi ve sosyal dinamikler, çöküşün ana sebepleri olarak belirleniyor. Celal Nuri, İktisadî Gerileme, Fikrî ve Ahlâkî Çöküş başlıklarıyla toplumsal yapının nasıl çözüldüğünü sert bir dille ortaya koyuyor. Kadın Konusu ve Özel Hayatın Çöküşü gibi o dönem için radikal sayılacak konularla, çöküşün aile yapısına kadar indiğini gösteriyor. Yazar, Endülüs, Lehistan ve Roma gibi büyük devletlerle tarihi mukayeseler yaparak, Osmanlı'nın kaderinin bir tekerrür olup olmadığını sorguluyor. Dr. Güstav Le Bon'un teorileri ışığında kendi toplumunu inceleme cesareti gösteren bu eser, aynı zamanda bir "Kurtuluş Çaresi" arayışıdır.

 "Yenilenme ve İlerleme Nasıl Olur?" sorusuna cevap arayan Celal Nuri, çöküşten sonra dirilişin yol haritasını çizmeye çalışıyor. Dr. Av. Faruk Yılmaz'ın sadeleştirmesiyle günümüz okuruna ulaşan bu eser, bir milletin vicdanıyla hesaplaşmasının en önemli metinlerinden biridir. Bu kitap, sadece tarihi anlamak değil, aynı zamanda geleceği inşa etmek için bir zorunluluktur.